مدرسه شاد

زندگي در دنياي کنوني، متفاوت با زمان هاي گذشته است. پديده هاي جديد، متنوع و به هم پيچيده آنچنان فراوان و نو به نو شده اند که دانايي ها، توانايي ها و امکانات را اجتناب ناپذير مي کنند. دانستني ها و مهارت ها بايد قادر باشند سلامت و بهداشت رواني را در مواجهه با مشکلات زندگي تضمين کنند (جعفري و همکاران، 1387). آموزش و پرورش مدرن به اين نکته پي برده است که يادگيري بايد از همان کودکي، همه ابعاد زندگي را پوشش دهد. به همين دليل است که در کشورهاي توسعه يافته، به موازات آموزش علوم و فنون به جنبه هاي ديگري چون رشد هيجاني و عاطفي، تمرکز حواس، تفکر، مهرورزي و. در متن برنامه هاي آموزشي و تربيتي، با عنوان مهارت هاي زندگي پرداخته شده است (رضايي، 1386). در چند سال اخير در ايران نيز بهداشت رواني به صورت قلمروي وسيع و منطقي براي مطالعه و پژوهش مطرح شده است (سالاري فر، 1391). سند تحول بنيادين در گزاره شماره 10 بيانيه ارزش ها، نشاط را يکي از گزاره هاي ارزشي نظام تعليم و تربيت معرفي مي کند. همچنين، در فصل پنجم اين سند، تربيت انسان سالم و بانشاط به عنوان يکي از اهداف کلان تعليم و تربيت مطرح شده است. شادکامي يکي از شاخص هاي مهم بهداشت رواني در جامعه است. شادکامي به همراه نگرش مثبت و اميدوارانه به آينده، منشأ تحرک، تلاش و پويايي است و از طرف ديگر، افسردگي بزرگترين عامل از بين برنده بهداشت رواني شناخته مي شود (هزارجريبي و شالي، 1389). با توجه به ضرورت هاي بيان شده، پژوهش حاضر تلاش مي کند با بررسي مطالعات صورت گرفته در حوزه روانشناسي و علوم تربيتي، مجموعه عوامل ايجاد شادکامي در مدارس را که يکي از مؤلفه هاي اصلي بهداشت رواني است، شناسايي نمايد.

عوامل شادکامي در مدرسه

صاحب‌نظران و پژوهشگران براي شناسايي عوامل شادکامي در مدرسه مطالعات مختلفي انجام داده‌اند. در پژوهش حاضر، حاصل اين تلاش‌ها با اولويت‌بخشي به آراي متخصصان داخلي و براساس تاخر زماني، ارائه مي‌شود.

 عوامل ايجاد شادي در مدرسه از منظر صاحب ‌نظران داخلي

عباسي‌نيا (1391)، در کتاب خود با عنوان «مدارس شاداب، دانش آموزان شاد» ويژگي مدارس شاد را در مهرباني و روابط انساني افراد مي‌داند. از نظر وي، عوامل مؤثر در شادابي مدارس عبارت‌اند از:

 • توجه به فضاي فيزيکي مدرسه

• تجديدنظر در کيفيت فعاليت‌هاي آموزشي و توجه به شاخص‌هاي نشاط

• ايجاد روابط انساني مطلوب

• استفاده از روش‌هاي فعال تدريس

• آموزش ارزش‌هاي انساني

• استفاده از روش‌هاي ساده و جذاب در آموزش

• معرفي الگوهاي مناسب

• تشويق و ارزش‌گذاري فعاليت‌هاي دانش آموزان براي ايجاد عزت و اعتمادبه‌نفس

• آموزش روابط اجتماعي مناسب به دانش آموزان 

• توجه به معيارهاي شادي‌آفرين در سنين مختلف (کودکي: توجه به نيازهاي جسمي و رواني ـ ‌نوجواني: پذيرش فرد از طرف خانواده و گروه هم‌سالان و موفقيت در کارهاي شخصي و تحصيلي ـ جواني: کسب مهارت‌هاي لازم براي تصدي شغل، پيشرفت در کار و تحصيل) 

• نقش دولت در افزايش شادماني: جلوگيري از رواج و پخش برنامه‌هاي مروج خشونت ـ ترويج محبت و زندگي متعادل در توليدات رسانه‌اي ـ‌ آموزش تکريم و سپاس از طبيعت ـ تأمين شغل، بهداشت و درمان و هزينه معيشت مردم 

• آموزش ارزشمندي کار و تلاش

• تشويق دانش آموزان به خلاقيت و نوآوري و ايجاد بسترهاي لازم براي بروز استعدادها

• همکاري آگاهانه و مشارکت همه‌جانبه اوليا با مدرسه.

جعفري و همکاران (1387) در مطالعه خود به بررسي عوامل مؤثر در شادابي مدارس پرداخته و نتيجه گرفته‌اند که عوامل فردي، عوامل اجتماعي ـ فرهنگي، عوامل کالبدي و سبک مديريت مشارکتي، در شادابي مدارس مؤثرند و از طرفي، مديريت آمرانه در مدارس مي‌تواند شادابي مدارس را کاهش دهد. آن‌ها همچنين براي افزايش شادي و نشاط در مدارس موارد زير را پيشنهاد داده‌اند:

مشارکت کارکنان مدرسه در اداره امور، آموزش به خانواده‌ها از طريق انجمن اوليا و مربيان، استفاده از روش‌هاي فعال تدريس، برگزاري جلسات بحث آزاد جهت بيان انتظارات دانش آموزان بدون نگراني و اضطراب، برنامه‌ريزي براي بهبود وضعيت فيزيکي مدرسه از قبيل استفاده از رنگ‌هاي ملايم و شاد، نور و تهويه مناسب، توجه به معماري و بازسازي مدارس و ايجاد امکانات تفريحي.

رضايي (1386) در کتاب خود به نام «چگونه مدرسه‌اي شاد داشته باشيم»، شادي و نشاط را باعث ارتقاي انگيزه‌هاي حضور و تلاش در مدرسه معرفي مي‌کند. او عوامل ايجاد مدرسه شاد را به شرح زير بيان کرده است:

• زيباسازي و بهسازي فضاي مدرسه: توسعه فضاي سبز، ارتقاي بهداشت و خدمات بهداشتي در مدرسه، توجه به ورزش و فضاي تحرک و بازي.

• بهبود روابط انساني و فضاي عاطفي مدارس: تغيير نگرش اوليا، مربيان و دانش آموزان از طريق جلب مشارکت آنان در اداره امور مدرسه.

• ايجاد جو سازماني مطلوب: احترام مدير به کارکنان، تقويت روحيه کار گروهي و مشارکت، توجه به مشکلات افراد و انتظارات آنان، روابط حسنه افراد با يکديگر، برگزاري جلسات مشترک با اوليا و مربيان و دانش آموزان، برگزاري جلسات و برنامه‌هاي غيررسمي با دانش آموزان.

• اصلاح شيوه‌ هاي مديريت: مشارکت دانش آموزان و اوليا در اداره امور مدرسه، فعال‌سازي مجامع و تشکل‌هاي دانش‌آموزي، بهره‌گيري از مديريت مشارکتي.

• توسعه فعاليت‌ هاي آموزشي و پرورشي با رويکردهاي نوين: اهميت دادن و توجه به ارزشيابي مستمر، فعاليت‌هاي فرهنگي و هنري و فعاليت‌هاي مکمل و فوق‌ برنامه.

• اصلاح و بهبود روش‌هاي تدريس: کاربست روش‌هاي نوين و فعال در فرايند ياددهي ـ‌ يادگيري، به‌کارگيري راهکارها و راهبردهاي کلاس شاد، توسعه و کاربرد روش‌هاي تشويق کلامي و غيرکلامي.

• رنگ و پوشش دانش آموزان: توجه به ويژگي و خصوصيات رواني رنگ‌ها، روان‌شناسي رنگ ‌ها در دوره‌هاي مختلف تحصيلي، توجه به ديدگاه اسلام درباره رنگ‌ها.

وي در ادامه، راهبردهاي زير را براي افزايش شادي و نشاط در مدرسه توصيه مي‌کند: تنوع در اجراي مراسم آغازين، برنامه‌ريزي اوقات فراغت دانش آموزان، مديريت زنگ تفريح، اجراي برنامه‌هاي شادي‌بخش، رفع موانع و عوامل بازدارنده شادي.

اکبرزاده و حقيقي (1386) در کتاب خود با عنوان «مديريت شادي در مدرسه»، شادي را امري ذاتي و دروني مي‌دانند که بر رفتار و انديشه انسان تأثير مي‌گذارد. آن‌ها در ادامه، عوامل مؤثر در شادي مدارس را به اين ترتيب برمي‌شمرند:

ـ امکانات فيزيکي: ساختمان مدرسه، ميزها و نحوه چيدمان آن‌ها، درهاي ورودي، فضاي سبز موجود، تابلوها، وسعت حياط و کلاس‌ها و. .

ـ نيروي انساني: بارزترين و شاخص‌ترين مؤلفه ايجاد شادي در مدرسه است و از طريق تعاملات مختلف، فرايند شادي را تنظيم و هدايت مي‌کند.

ـ تعاملات: شامل رابطه مدير با دانش آموزان، رابطه مدير با معلمان و ساير کارکنان.

آن‌ها همچنين چهارده مورد را به‌عنوان موانع شادي در مدرسه ياد مي‌کنند:

شيوه‌هاي تدريس غيرخلاق و نامتناسب، برنامه‌هاي تحصيلي نامناسب، ناديده گرفتن احساسات دانش آموزان، اصطکاک فرهنگي و اقتصادي مدرسه با جامعه، استفاده نکردن از اصطلاحات مثبت و شادي‌آفرين، برچسب زدن عجولانه به دانش آموزان، سيستم ارزشيابي نمره‌محور، امر و نهي بيش از حد اولياي مدرسه، قوانين تحميلي، سخنراني‌هاي طولاني و انتزاعي، باور عموم جامعه به ارزش تحصيل و انتظارات نامعقول والدين، فقر اقتصادي خانواده‌ها، شلوغي کلاس‌ها و ايجاد اشکال در تعامل احساسي معلم و دانش‌آموز و مدير، اضطراب و ترس از امتحان، عوامل رواني و شخصيتي چون کم‌رويي، پرخاشگري و عدم اعتمادبه‌نفس، توجه بيش از حد کارکنان مدرسه به ضوابط اداري، منابع مالي محدود و برطرف نشدن نيازهاي آموزشي و پرورشي دانش آموزان، ساختمان‌هاي مستهلک و قديمي مدارس، تغذيه نامناسب دانش آموزان.

در نهايت، راهکارهاي توليد شادي در مدارس را نيز به شرح زير بيان مي‌کنند:

استفاه از رنگ و نور، امکانات فيزيکي، روش‌هاي نوين تدريس، موسيقي، ورزش، نماز جماعت، هفته شادي، صلوات، فضاي سبز، فضاي باز و گسترده، اجراي طرح‌هاي دانش‌آموزمحوري، اردوها، بازي‌ها، کاهش اضطراب امتحان، تشويق، نظافت.

صادقي (1385) عوامل ايجاد مدرسه شاد و بانشاط را به ترتيب زير بيان کرده است:

• کاهش بار درسي

• آموزش مهارت‌هاي زندگي 

•  انجام دادن فعاليت‌هاي شادي‌بخش

• انتقال مناسب اطلاعات

• زيباسازي محيط 

• شکوفايي استعدادها و کنجکاوي دانش آموزان

• استفاده از دبيران با شايستگي‌هاي مناسب

• فراهم کردن امکانات رفاهي و تجهيزات مدرسه

• پرهيز کارکنان مدرسه از تبعيض و اجبار

• برنامه‌ريزي صحيح آموزشي

• فراهم ساختن امکانات آزمايشگاهي و کارگاهي

• جلب مشارکت دانش‌آموران در کارها

• سالم‌سازي محيط

• تقويت خلاقيت و نوآوري در دانش آموزان

• انجام دادن کار گروهي

• انطباق امتحانات با محتواي درسي

• کاهش نگراني‌هاي دانش آموزان.

حاجيان (1385) با مطالعه موردي روي يک مجتمع آموزشي شاد، اصول استاندارد بر فعاليت‌هاي يک مدرسه شاد را به شرح زير مي داند:

• مديريت مشارکتي

• مشارکت دانش آموزان و معلمان در فعاليت‌هاي آموزشي و تربيتي 

• مشارکت خانواده‌ها در فعاليت‌هاي مدرسه

• بهره‌گيري از فرصت‌هاي ويژه‌اي چون روز تولد دانش آموزان و همچنين ايجاد محيط شاداب با برقراري تمهيدات مناسبي چون بهره‌گيري از رنگ‌ها و ايجاد زمينه‌هاي مطلوب

• توجه به اصل نگرش، اصل دانش و اصل توانايي

• پيگيري، نظارت، تکميل و اصلاح مداوم برنامه‌ها.

نصر اصفهاني (1382) در مطالعه خود عوامل شادي‌آفرين در مدرسه را به صورت زير معرفي کرده است:

اردوهاي دانش‌آموزي، تفريح و انبساط روح، تحصيل درآمد، آموزش علم و تجربه، يادگيري آداب زندگي، آشنايي با افراد بافضيلت، موسيقي، امور ديني و مذهبي، روابط انساني، ورزش صبحگاهي، فضاي مدرسه، آراستگي معلم، نبود تحقير و تنبيه بدني، نوآوري.

طريقه‌دار (1379) دلايل نبود شادابي و نشاط در نوجوانان را خانه‌هاي کوچک و پر رفت‌وآمد، و نبود امکانات مناسب ورزشي و تفريحي مي‌داند و معتقد است که اين محدوديت‌ها مانع آن مي‌شوند که نوجوانان انرژي‌هاي خود را آزاد کنند. او در ادامه بيان مي‌کند که علاوه بر امکانات مادي، معنويت و آموزش‌هاي ديني نيز از ضروريات شادي‌آفريني در نوجوانان هستند.

1-حافظي. فرزانه، خدا مرادي. محمد،"تاثير مديريت مدرسه اي شاد بر روحيه همکاران و دانش آموزان"، 1396.

2- جعفري، ابراهيم؛ عابدي، محمدرضا و لياقت‌دار، محمدجواد . "بررسي عوامل مؤثر در شادابي مدارس. انديشه‌هاي نوين تربيتي"، 1387.

3- نصر اصفهاني، عليرضا . "ضرورت نشاط و شادابي در مدارس". پايان‌نامه کارشناسي ارشد،1382.

4-صادقي، عبدالحسين  "عوامل مؤثر بر ايجاد مدرسه شاد. مؤسسه نوآوري‌هاي پژوهشي آموزش و پرورش"،1385.

5- خوش صفت. سکينه، "مدرسه شاد، سازه هاي نرم و سخت"، 1397.